W dzisiejszej psychologii możemy spotkać się z podziałem komunikacji międzyludzkiej na trzy style: uległy, agresywny i asertywny. Każdy z nich charakteryzuje się specyficznymi postawami ciała, sygnałami niewerbalnymi, schematami myślenia i technikami prowadzenia rozmowy. Każdy wyraża się inaczej. Najbardziej porządnym jest oczywiście styl asertywny. Jak go zatem rozpoznać? Jakie są cechy szczególne wyżej wymienionych sposobów w jaki ludzie się ze sobą komunikują?
Styl uległy nazywany też pasywnym. Źródłem takiej komunikacji pozostaje tutaj brak poszanowania wobec własnych potrzeb i/lub brak odwagi w ich artykułowaniu i obronie. Oczekiwania i potrzeby zazwyczaj są niewyrażane co w praktyce oznacza brak ich zauważenia i poszanowania ze strony otoczenia. Specyficznym dla pasywnego stylu jest ciągłe przepraszanie, zaprzeczanie własnym oczekiwaniom (nawet jeśli pada bezpośrednie pytanie o nie ze strony rozmówcy), usprawiedliwianie czy minimalizowanie znaczenia i umniejszanie się. Charakterystycznym jest cichy ton głosu, spuszczony wzrok, widoczne napięcie i stres. Schemat myślowy stojący za stylem uległym można opisać słowami „ja nie liczę się tak jak Ty. Jestem mniej ważny”. Ta forma służy ochronie wzmagając w otoczeniu chęć opieki i zjednując sympatię z powodu swojej bezkonfliktowości. Jednakże jest to styl nieskuteczny, a jego głównym następstwem jest wiecznie odczuwana frustracja i tłumiona agresja.
Styl agresywny, niekiedy błędnie utożsamiany z asertywnym. Źródłem pozostaje silne poszanowanie własnych praw przy jednoczesnym poczuciu ciągłego zagrożenia ich możliwego naruszenia ze strony otoczenia. Skutkuje to brakiem uważności na potrzeby innych. Komunikacja opiera się na bezwzględnych wyrażeniach, czarno-białym myśleniu, groźbach, oskarżeniach i ocenach. Charakterystycznym jest twardy ton głosu, gwałtowność, impulsywność w ruchach i gestach, zbytnia pewność siebie, naruszanie przestrzeni osobistej rozmówcy. Schematy poznawcze opierają się na przekonaniu, że moje znaczy lepsze, ważniejsze. „Jeśli nie obronię siebie, to inni mnie pokonają”, „najlepszą obroną jest atak”. Styl ten pozostaje skuteczny w chronieniu siebie, jednakże zniechęca innych ludzi do wchodzenia w kontakt, dlatego w dłuższej perspektywie staje się źródłem nieszczęścia i obniżonej jakości życia.
Styl asertywny – jak go rozpoznać?
Polega na jasnym i bezpośrednim wyrażaniu własnych emocji, oczekiwań i potrzeb z uszanowaniem granic innych ludzi. W przeciwieństwie do pasywnego, zapewnia ochronę własnych praw, a jednocześnie nie rani otoczenia tak jak styl agresywny. Charakteryzuje się wykorzystaniem komunikatów Ja (więcej w artykule https://psycholog-poznajsiebie.pl/asertywna-komunikacja-asertywna-odmowa/), odróżnianiem opinii od faktów, nastawieniem na współpracę, konstruktywną krytyką. Cechami szczególnymi są utrzymywanie kontaktu wzrokowego z rozmówcą, kompatybilność sygnałów niewerbalnych i werbalnych, spokojny i opanowany ton głosu, wyważona, otwarta postawa. Schematy poznawcze stylu asertywnego można wyrazić zdaniem „jesteśmy tak samo ważni, musimy uszanować się nawzajem”. Asertywność wymaga wysiłku i odwagi oraz gotowości do ponoszenia strat, gdyż część naszego otoczenia nie będzie z niej zadowolona. Jednakże ci ludzie, którzy zostaną, będą wraz z nami budować jakościowo lepsze relacje. Te zdrowe więzi przy ciągłej asertywnej czujności staną się podstawą wyższego zdrowia psychicznego i większej satysfakcji życiowej odczuwanej na co dzień.