Jak już wspomnieliśmy wyróżniamy 10 głównych zaburzeń osobowości, jednakże wszystkie one wykazuję następujące cechy wspólne (więcej w artykule zaburzenia-osobowosci-jak-je-rozpoznawac-i-leczyc). Aby rozpoznać zaburzenie osobowości, musi zaistnieć trwały WZORZEC zachowania i doświadczenia wewnętrznego (myśli, uczucia, doznania), który wyraźnie różni się od kultury pacjenta. Wzorzec ten obejmuje problemy z emocjami (rodzaj, nasilenie, chwiejność, stosowność), funkcjonowaniem poznawczym (postrzeganie i interpretowanie siebie i otoczenia), kontrolą impulsów oraz relacjami interpersonalnymi. Wzorzec ten jest stały (trwa przez całe życie od dzieciństwa, bądź wczesnej dorosłości), i odnosi się do całego życia społecznego i osobistego pacjenta. Najważniejszymi głównymi kryteriami diagnostycznymi, na które należy zwrócić przede wszystkim uwagę to kryterium czasowe- czy zaburzenie jest obecne w życiu pacjenta od wczesnych lat, oraz kryterium cierpienia- zaburzenie rzeczywiście wpływa na wiele obszarów życiowych pacjenta, utrudniając funkcjonowanie w sferze społecznej, zawodowej, rodzinnej, finansowej itd.
Kiedy sygnalizowane objawy danego pacjenta w pełni wyczerpują powyższe kryteria, możemy przystąpić do bardziej szczegółowej diagnozy. Dziesięć zaburzeń osobowości podzielono na trzy grupy (WIĄZKI) na podstawie zachodzących między nimi podobieństw:
Grupa A- zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne- osoby takie wydają się ekscentryczne i dziwnie się zachowują. Są nieufne, wycofane, chłodne, podejrzliwe i czasem nieracjonalne. Wiązka ta obejmuje zaburzenie osobowości: paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe.
Grupa B- zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne- ludzie tacy mają tendencję do dramatyzowania, są aż nadmiarowo emocjonalni i niekonsekwentni w swoich zachowaniach i postawach. Przeważnie zabiegają o uwagę innych osób czy to przez chwiejny i niestabilny afekt czy przez kontrowersyjne aktywności. Prezentowane wzorce behawioralne bardziej połączone z impulsami antyspołecznymi niż grupa A. Częściej obecny jest tu kontakt z placówkami zdrowia i konflikt z prawem. Główną cechą jest skrajne/niewłaściwe zachowanie, czyli przekraczanie norm społecznych. Wiązka ta obejmuje zaburzenie osobowości: histrioniczne, narcystyczne, antyspołeczne i borderline.
Grupa C– charakterystyczny lęk, spięcie w kontaktach towarzyskich, a prezentowane zachowanie opiera się na nadmiernym opanowaniu i kontroli zarówno afektu jak i ekspresji. Wiązka obejmuje zaburzenia osobowości: unikające, zależne i obsesyjno-kompulsywne.
Jak leczyć zaburzenia osobowości?
Głównym narzędziem dziś dostępnym w leczeniu zaburzeń osobowości jest psychoterapia. Jak wiemy, istnieją dziesiątki różnych szkół terapeutycznych o odmiennym podejściu do pacjenta oraz innych, czasem przeciwstawnych nawet założeniach teoretycznych obejmujących poglądy na samą naturę zaburzeń czy wybór właściwych metod postępowania w terapii. Jedno jest pewne- psychoterapia zaburzeń osobowości jest procesem długotrwałym. Objawy zaburzenia ujawniają się już zazwyczaj przed 15 rokiem życia, więc obecne są w codzienności pacjenta długi czas. Na tyle długi, że część z nich uważa, że zaburzenie jest trwałym wyposażeniem ich charakteru czy osobowości. Tacy po prostu są i nie można nic z tym zrobić. Aby zmienić zarówno te podejście jak i sam wzorzec cech u zaburzonej osoby, należy nastawić się na długoletnią współpracę. Dziś najczęstszym wyborem takich pacjentów jest psychoterapeuta pracujący w nurcie psychodynamicznym, psychoanalitycznym, poznawczo-behawioralnym czy prezentujący podejściu humanistycznym skoncentrowanym na osobie.
Terapie te opierają swoją technikę o pogłębiony i trwały sojusz terapeutyczny, czyli pozytywną, pełną zaufania i zaangażowania relację między pacjentem a terapeutą. Intensywność takiego kontaktu zależy od konkretnej szkoły, zazwyczaj jest to spotkanie indywidualne raz/dwa razy w tygodniu. Należy pamiętać, że objawy tak długo obecne, z tak ogromnym wpływem na całe funkcjonowanie człowieka, nie poddają się łatwo leczeniu. Jedynie ciągły kontakt z wykfalifikowanym specjalistą może zapewnić pożądane zmiany. U pacjentów z zaburzeniami osobowości stosuje się czasami farmakoterapię jako wsparcie psychoterapii. Leki odgrywają rolę jedynie wspomagającą i należy pamiętać, że pozostają skuteczne tylko wobec pojedynczych objawów. Służą jako pomoc w opanowywaniu epizodów pogorszenia samopoczucia (np. osobowość borderline) i ułatwiają wprowadzanie zalecanych zmian w życiu. Czas potrzeby do „wyleczenia” osobowości, jeśli tak można nazwać terapię zaburzeń Osi II, zależy od jednego najważniejszego czynnika- od motywacji pacjenta do leczenia. Musi on przede wszystkim uznać, że dysfunkcjonalne objawy nie stanowią trwałego wyposażenia osobowościowego ani żadnego „fundamentu charakteru”, lecz są wyrazem osobistej psychopatologii, którą należy zmienić dla własnego dobra psychicznego.